TUG, gök taşı yağmurlarının sırlarını derledi

Antalya'da TÜBİTAK'a bağlı yılda ortalama 220 gün gözlem yapılabilen Bakırlıtepe'de 2 bin 500 metre rakımda, TUG tarafından 2022 yılının en önemli gök olaylarının derlendiği 'Gök Olayları Yıllığı'nda bu yıl ilk kez, her yıl 8 kez izlenebilen gök taşı yağmurları da detaylı olarak ele alındı. Quadrantid (Dörtlük), Lyrid (Çalgı), Eta Aquarid (Eta Kova), Delta Aquarid (Delta Kova), Perseid (Kahraman-Perce), Orionid (Avcı), Leonid (Aslan) ve Geminid (İkizler) olmak üzere her yıl dünyada 8 gök taşı yağmuru gerçekleşiyor.

GÖK TAŞLARI TARİHÇELENDİRİLDİ

Gök Olayları Yıllığı'nı Prof. Dr. Faruk Soydugan ile birlikte hazırlayan Başuzman Dr. Tuncay Özışık, bu yılki sayıya özel olarak meteorlar, gök taşı yağmurları kısmını genişlettiklerini söyledi. Dr. Özışık, “Bu sene meşhur Orionid olsun, İkizler olsun, gök taşı yağmurlarını biraz daha tarihçelendirdik. Görülebilecek göktaşı sayıları, ideal gözlem koşulları, ışık kirliliğinin olmadığı ortamlar ve ayın yeni ay evresinde olduğu, yani görünmediği geceler içindir" dedi.

DÜNYAYA GİRİŞ HIZI SANİYEDE 40 KİLOMETRE

Quadrantid'in kaynağı olan 3 kilometre çapa sahip Asteroid 2003 EH1, güneş etrafındaki yörüngesini yaklaşık 5,5 yılda tamamlıyor. İlk kez 1825 yılında gözlenen bu meteor yağmurunun gökyüzünde çıkış yaptığı görülen kaynak bölge, Quadrans Muralis takımyıldız bölgesi. Saatte ortalama 50- 100 kadar gök taşı gözlenebilen, hatta bazıları ateş topu denilebilecek kadar parlak olabilen bu yağmurda, gök taşlarının dünyaya giriş hızları saniyede yaklaşık 40 kilometre. 26 Aralık- 16 Ocak tarihleri arasında gözlenebilen yağmur sona ermek üzere.

2700 YIL ÖNCESİNE DAYANIYOR

Kayıt altına alınmış en eski meteor yağmurlarından Lyrid'in, yaklaşık 2700 yıl öncesine dayanan gözlem notları bulunuyor. Kaynağı, güneş etrafındaki bir turunu 415 yılda tamamlayan C/1861 G1 Thatcher Kuyruklu Yıldızı'nın artıkları. 15-29 Nisan arası gerçekleşecek yağmurda, en yoğun olarak 21-22 Nisan gecesi saatte 15-20 kadar meteor gözlenebilecek. Meteor hızlarının 48 km/s yöresinde olduğu bilinen yağmurun, çıkış noktası Çalgı (Lyra) Takımyıldızı'ndaki gökyüzünün en parlak yıldızlarından Vega'ya hayli yakın.

HALLEY'İN ARTIKLARI

Yaklaşık 40 yıl sonra dünyadan tekrar gözlenebilecek Halley Kuyruklu Yıldızı'ndan ayrılan küçük kayaç ve toz parçalarının oluşturduğu Eta Aquarid'in kaynağı Halley, güneş etrafındaki yörüngesini 76 yılda bir tamamlıyor. Dünya ise Halley'in bıraktığı artık alanlardan yılda iki kez geçiyor. 15 Nisan-27 Mayıs arasındaki yağmurun en yoğun gözlenebileceği 4-5 Mayıs gecesi ayın sadece yüzde 15'i aydınlık görünecek. Yağmurun kaynak noktası Kuzey Yarımküre gökyüzünde çok yükselmediğinden, ülkemizden saatte 5-10 adet 'yıldız kayması' gözlenmesi bekleniyor. Kova Takımyıldızı'ndaki Eta Aqr yıldızına yakın bölgeden çıkışı görünecek yağmurdaki küçük meteor parçalarının dünyaya giriş hızları saniyede 66 kilometre civarında.

KAYNAĞI 96P MACHHOLZ KUYRUKLU YILDIZI

Delta Aquarid'e kaynak oluşturan 96P Machholz Kuyruklu Yıldızı, güneş etrafında küçük bir yörüngede turunu 5 yılda bir tamamlıyor. 18 Temmuz-21 Ağustos tarihleri arasında gözlenebilecek yağmurun en yoğun gerçekleşeceği 29-30 Temmuz gecesi ayın yeni ay evresinde olması, daha fazla gök taşı gözlemek için iyi bir fırsat sunuyor. Türkiye’den saatte 10-20 kadar gök taşı gözlenmesi bekleniyor. Kova Takımyıldızı'nda yer alan Delta Aquarid yıldızına yakın bir bölgeden çıkıyor gibi görünecek yağmurdaki küçük meteor parçalarının dünyaya giriş hızları saniyede yaklaşık 40 kilometre.

ATEŞ TOPLARI GÖRÜLEBİLECEK

Ayrılan küçük kayaç ve toz parçalarıyla Perseid'in kaynağını oluşturan 109P/Swift-Tuttle Kuyruklu Yıldızı'nın çekirdeği 26 kilometre çapa sahip ve güneş çevresindeki turunu 133 yılda tamamlıyor. 14 Temmuz- 1 Eylül tarihleri arasındaki Perseid'in en yoğun dönemi 11-12 Ağustos gecesi saatte 50-75 adet yıldız kayması görülebilecek. Ancak ayın dolunay evresinde olması, gözlenen sayıyı düşürecek. Meteorların dünyaya giriş hızları saniyede 66 kilometre civarında. Perseid yağmuru sırasında, daha büyük ışık patlaması şeklinde daha uzun süre gözlenebilen ve parlaklıkları eksi 3 kadire ulaşan 'ateş topları' denilen meteorlar görülebilecek.

ORİONİD'İN KAYNAĞI DA HALLEY

Halley Kuyruklu Yıldızı'nın, güneş sisteminin iç bölgelerine her girdiğinde, çekirdeğinin uzaya saçtığı buz, toz ve kayaç parçaları dünya atmosferine ekim ayında girdiğinde Orionid'i oluşturuyor. Gökyüzünde en son 1986'da görülen ve güneş sistemindeki en karanlık veya en az yansıtıcılı yüzeye sahip cisimlerden biri olan Halley'in artıklarından oluşan Orionid, 26 Eylül-22 Kasım tarihleri arasında gerçekleşecek ve en yoğun dönemi 20-21 Ekim gecesi olacak. Türkiye’den saatte 10-15 meteor gözlenebilecek. Küçük meteor parçalarının dünyaya giriş hızları saniyede yaklaşık 66 kilometre.

LEONİD ŞU AN SAKİN DÖNEMİNDE

Tarihte 1833, 1966, 2001 yıllarında yoğun meteor fırtınalarıyla hatırlanan Leonid, sağanak oluşturmayacak olsa da meraklılarına gökyüzünde ışıktan izler bırakacak. 3 Kasım-2 Aralık tarihleri arasındaki yağmurun en yoğun dönemde, 17-18 Kasım gecesi saatte 10-15 adede ulaşması bekleniyor. Bu taşlı ve tozlu yolun malzeme kaynağı, küçük bir kuyruklu yıldız olan 55P/Tempel-Tuttle. Meteorların çıkış noktası, Aslan Takımyıldızı sınırlarında ve 33 yılda bir yoğun yağış bırakan Leonid meteor yağmuru, şu anda sakin döneminde. Meteor parçalarının dünyaya giriş hızları saniyede yaklaşık 70 kilometre olacak.

METEOR SAYISI SAATTE 100'Ü AŞABİLİYOR

Geminid'in kaynağı olduğu düşünülen 3200 Phaethon isimli asteroit, güneş etrafındaki turunu 1,4 yılda tamamlıyor. 'Ölü' veya 'Kayaç Kuyruklu Yıldız' da deniliyor. Çünkü bu kayaç parçası kuyruklu yıldızlar gibi oldukça basık bir elips yörüngede hareket ediyor. 4-17 Aralık tarihleri arasında gözlenebilen ve 13-14 Aralık'ta en yüksek sayıya ulaşan Geminid, en fazla gök taşı gözlenebilen yağmurlardan biri ve saatte 100'ü aşan meteor gözlenebiliyor. Ancak ay, bu tarihte yüzde 70'in üzerinde hayli parlak olacağından gözlenecek sayı azalabilir. İkizler Takımyıldızı bölgesinden çıkıyor görünecek bu gök taşlarının dünyaya giriş hızları saniyede 35 kilometre olacak.

Mehmet ÇINAR/ANTALYA, (DHA)