Akademik Çalışmalarda Etik Kurul İzni Almak Şart Mı?

Yayın süreçlerinde dergiler ve fon sağlayıcılar, etik onay numarası ve kurul kararını sıklıkla zorunlu tutar. Peki ‘etik kurul izni’ hangi durumlarda şart ve başvuru nasıl yapılır?

Etik Kurul İzni Neden Gerekli?

Etik kurullar; katılımcı güvenliği, gönüllü rızası, veri gizliliği ve bilimsel bütünlüğü korumak amacıyla araştırmaları önceden değerlendirir. Özellikle insan üzerinde yapılan anket, gözlem, klinik çalışma ve biyomedikal araştırmalar ile hayvan deneyleri; etik kurul denetimine tabidir. Kurul onayı, araştırmanın hukuka ve uluslararası etik standartlara uygun yürütüldüğünün güvencesidir.

Hangi Çalışmalarda Etik İzin Zorunlu?

Katılımcıdan veri toplanan (anket, mülakat, gözlem), hassas kişisel veri içeren, biyolojik örnek kullanılan ya da hayvan deneylerini içeren araştırmalarda etik onay zorunludur. Arşiv taraması ve tamamen anonim, kamuya açık verilerle yürütülen çalışmaların bir kısmı kapsam dışı olabilir; ancak dergi politikaları daha sıkı kurallar getirebilir. Şüphede kalındığında başvuru yapıp ‘kapsam dışı’ görüşü almak güvenli yoldur.

Başvuru Süreci ve Belgeler

Başvuru, çalışmanın amacı, yöntem, örneklem/evren, risk–yarar analizi, aydınlatılmış onam formları ve veri güvenliği planını içermelidir. Zaman çizelgesi, araştırmacı rolleri ve bütçe/finansman kaynakları açıkça yazılmalıdır. Kurullar, gerekli gördüğünde düzeltme isteyebilir; değişiklikler protokol güncellemesiyle tekrar onaya sunulur.

İzin Alınmazsa Ne Olur? Yayın ve Hukuki Sonuçlar

Etik onay olmadan yapılan çalışmalar; dergiler tarafından reddedilebilir, fonlar iptal edilebilir ve kurum içi etik soruşturma başlatılabilir. Ayrıca kişisel verilerin hukuka aykırı işlenmesi halinde idari yaptırımlar ve tazminat sorumluluğu doğabilir. Şüpheli durumlarda itiraz ve düzeltme yolları mevcuttur. Ayrıntılar için ‘etik kurul izni’ başlıklı kaynaklardan yararlanabilirsiniz.

Sık Yapılan Hatalar ve Pratik İpuçları

• Protokol değişikliklerini kurula bildirmeden uygulamak.
• Anket/mülakat metinlerinde aydınlatma ve rıza metinlerini eksik tutmak.
• Veri maskeleme ve anonimizasyon planını açık yazmamak.
• Uluslararası dergilerin talep ettiği ek belgeleri (onam, izin yazıları) baştan hazırlamamak.
• Çok merkezli çalışmalarda yetki ve sorumlulukları netleştirmemek.

Sonuç ve Öneriler

Etik onay, araştırmanın bilimsel güvenilirliğini ve hukuki dayanıklılığını güçlendirir. Çalışmanızın kapsamı gri alandaysa erken aşamada danışmanlık alın ve kurula ön başvuru yapın. Başvuru dosyasında veri güvenliğine ve katılımcı haklarına ayrı bir bölüm ayırın. Ayrıca ‘akademik etik kurul onayı’ süreçlerini yayın ve fon başvurularınızla uyumlu bir takvimde planlamak; ret riskini düşürür ve projenizi hızlandırır.