'Noel Baba'nın Antalya'daki kilisesi, UNESCO adaylığı yolunda

Dünyada büyük yankı uyandıran Aziz Nikolaos'a ait olabileceği düşünülen yeni bir lahdin bulunduğu kilisenin kazı başkanı Doç. Dr. Ebru Fatma Fındık, keşfin hikayesinin Almanya'nın en saygın arkeoloji yayınlarından birinde yer alacağını açıkladı.

Demre ilçesinde geçen yıl adını taşıyan kilisedeki kazı çalışmalarında, tüm dünyada 'Noel Baba' olarak bilinen Aziz Nikolaos'a ait olabileceği düşünülen lahit keşfedildi. Orta Çağ Dönemi'nde bölgede meydana gelen deprem ve tsunami sonrasında alüvyonlarla kaplanan eski dönem kilisesine ait zeminin altında bulunan ve Aziz Nikolaos'a ait olabileceği düşünülen lahit henüz açılmadı. Bu yıl devam eden kazılarda da içlerinde Ayvaz yazılı Kütahya fincan parçası gibi bazı küçük buluntulara ulaşıldı. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ebru Fatma Fındık başkanlığındaki kazı ekibi tarafından, 2024 yılında Aziz Nikolaos Kilisesi'ndeki kazı çalışmalarında keşfedilen lahit, ulusal ve uluslararası basında büyük yankı uyandırdı. Aziz Nikolaos'a ait olabileceği düşünülen mezar ve kilisedeki kazı çalışmaları, Doç. Dr. Fındık başkanlığındaki 20 kişilik ekip tarafından devam ediyor.

DÜNYANIN EN PRESTİJLİ ARKEOLOJİK ALANLARINDAN BİRİ

Sezon çalışmaları ve gelecek hedeflerine ilişkin bilgi veren Doç. Dr. Ebru Fatma Fındık, "2025 yılı çalışmalarımız, Kültür ve Turizm Bakanlığımızın 'Geleceğe Miras Projesi' desteğiyle sürdürüldü. Bilindiği üzere yalnızca ülkemizin değil, dünyanın da en prestijli arkeolojik alanlarından birinde kazı, koruma ve onarım çalışmaları yürütüyoruz. Bu nedenle programlamayı büyük titizlikle yapıyoruz. Bölgedeki kazı geleneği açısından en köklü ekiplerden biri olarak sistematik çalışmalara önem veriyoruz. Bu süreçte en kritik unsurlar; bütçe, proje ekibi, iş sağlığı ve güvenliği, lojistik planlama, bilimsellik ve sürdürülebilirliktir" dedi.

ORTA ÇAĞ ZEMİNİ ALÜVYON ALTINDA

Myra'nın nehir taşkınlarının oluşturduğu yaklaşık 6 metrelik alüvyon dolgusu nedeniyle çalışılması zor alanlardan biri olduğunu belirten Doç. Dr. Fındık, "Orta Çağ zeminine ulaşmak için bu yoğun toprak tabakasının kazı yöntemleriyle dikkatli biçimde kaldırılması gerekir. 2025 yılında kilisenin kuzeydoğusunda, inanışa göre Aziz Nikolaos'un hastaları iyileştiren şifacı kimliğiyle ilişkili inkübasyon (kuluçka) mekanları olduğu düşünülen alanda çalıştık. Tonozlu bir mekandaki alüvyonu boşaltırken doğuya doğru ilerlediğimizde, selin yol açtığı bir duvar yıkımıyla karşılaştık" diye konuştu.

KORUMA-UYGULAMA PROJESİ

Kapalı mekan içlerinde çalıştıkları için geçen yıl hazırlıkları başlatılan koruma-uygulama projesini kurumlarla iş birliği içinde hızla devreye aldıklarını açıklayan Doç. Dr. Ebru Fatma Fındık, "Programımızda lahit ve çevresinde uygun çalışma koşullarını oluşturmak önceliklerimiz arasındaydı. Aynı şekilde bu alanda da yapı içinde gerekli koruma projelerini Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ile bakanlığımızın Geleceğe Miras Dairesi'nin destekleri ile hazırladık. Her ne kadar bu yıl kısa süreli kazı çalışmaları yapmış olsak da 'Geleceğe Miras' kapsamında önemli adımlar attığımıza inanıyorum. 2026'da bu projeleri uygulayarak kazı çalışmalarına hızla devam etmeyi planlıyoruz" dedi.

KİLİSEDE JEORADAR ÇALIŞMASI YAPILDI

2025 yılında ayrıca kilisenin en özgün bölümlerinden olan duvar resimlerinin konsolidasyonu için de bir proje hazırladıklarını ifade eden Doç. Dr. Fındık, "Bu proje ile değişen iklim koşullarının yol açtığı veya açabilecek zararları önlemeye yönelik çalışmaları başlatmayı hedefliyoruz. Bunun yanında kilisede jeoradar ile yer altı görüntüleme çalışması gerçekleştirdik ve elde edilen sonuçlara göre 2026 yılı programını şekillendirmeyi düşünüyoruz" dedi.

KAZILARDA KÜÇÜK BULUNTULARA ULAŞILDI

Kazı çalışmalarının temel amacının bilimsel sonuçlar ortaya koyarak bölge tarihine yeni bilgiler sunmak olduğunu ifade eden Doç. Dr. Fındık, "Bu nedenle kazının en uzun ve en yoğun kısmını aslında depo ve ofis çalışmaları oluşturur. Bu yıl çalışmalarımızı bu alanda yoğunlaştırdık. Elde ettiğimiz verileri, ekim ayında Demre'de düzenlenen iki uluslararası kongrede sunduk. Mimari, duvar resimleri, seramikler, küçük buluntular ve özellikle sikkeler üzerinde yürüttüğümüz çalışmalar, tabakaların tarihlendirilmesi açısından önemli bilgiler sağladı" diye konuştu.

LAHİT BİLİMSEL DERGİDE YAYIMLANACAK

Bakanlık izinleri doğrultusunda, 'Drive Thru History' isimli uluslararası belgeselin Türkiye'yi tanıtan bölümünde lahdin tanıtım çekimlerine katıldıklarını da anlatan Doç. Dr. Ebru Fatma Fındık, şunları söyledi: "Aziz Nikolaos Kilisesi'ndeki çalışmalar, uluslararası bilim dünyasında da geniş yankı uyandırmaya devam ediyor. Kazı ekibimizin elde ettiği bulgular ve özellikle 2024 yılında keşfedilen lahit, Almanya'nın en saygın arkeoloji yayınlarından biri olan Archaologie in Deutschland (AiD) dergisinin bu ay yayımlanacak sayısında haber olarak yer alacak. Bu yayın, kazının bilimsel değerini ve uluslararası görünürlüğünü önemli ölçüde artıran gelişmelerden biri olarak değerlendiriliyor. Aziz Nikolaos Kilisesi'nin UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne girmesi için gerekli hazırlıkları planlıyoruz. Bu süreci bakanlığımızla birlikte yürütecek olmaktan büyük heyecan duyuyoruz."

DÜNYA 'NOEL BABA' OLARAK BİLİYOR

Tüm dünyanın 'Noel Baba' olarak tanıdığı Aziz Nikolaos, Likya Birliği Meclis Binası'na ev sahipliği yapan dönemin önemli liman şehirlerinden Patara'da zengin bir buğday tüccarının oğlu olarak dünyaya geldi. Kaş ilçesindeki Patara'dan Demre ilçesindeki Myra'ya geçen Aziz Nikolaos, uzun yıllar burada yaşadı ve milattan sonra 4'üncü yüzyılda piskoposluk yaptı, ölümünden sonra burada gömüldü.

KİLİSE, ANIT MÜZEYE DÖNÜŞTÜ

Myra Piskoposu olarak 365 yılının 6 Aralık günü 65 yaşında öldüğüne inanılan Aziz Nikolaos'un Demre'de adını taşıyan Aziz Nikolaos Kilisesi, Hristiyan dünyasında özellikle Ortodokslar için kutsal değere sahip. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Aziz Nikolaos Anıt Müzesi'ne dönüştürülen kiliseyi, her yıl binlerce turist ziyaret ediyor.

'NOEL BABA' FİGÜRÜNÜN ESİN KAYNAĞI

Yaşam öyküsünde geçen üç küçük çocuğu kurtarması ve ihtiyacı olanlara gizlice yardımda bulunmasıyla tanınan Aziz Nikolaos, popüler bir imge olan 'Noel Baba' figürünün ortaya çıkmasındaki esin kaynağı. Kilise duvarlarında Aziz Nikolaos'a ait freskler yer alırken, ona ait olduğu düşünülen balık pulları ve akanthus yapraklarıyla süslü Roma Dönemi'ne ait lahit de bulunuyor.

MEZARI BU KİLİSEDE

Bugün mezarının olduğuna inanılan kilise, Demre ilçesinde bulunuyor. Bu kilisenin güneyindeki mezar odasında azizin yaşamına ait duvar resimleri Türkiye'de benzersiz. Hristiyan dünyasının saygı duyulan azizlerinden olan Nikolaos, özellikle Rus Ortodoks inancında iyileştirici gücü ve hastalara şifa vermesi dolayısıyla önemli yere sahip. Bu nedenle her yıl binlerce turist kiliseye gelerek mezarı olduğuna inanılan mermer lahdin önünde dilekte bulunup, dua ediyor.

İNANÇ TURİZMİ AÇISINDAN ÇOK ÖNEMLİ

Özellikle Hristiyan Ortodokslar için büyük öneme sahip kilisede, her yıl Aziz Nikolaos'un ölüm yıl dönümü 6 Aralık günü ayin düzenleniyor. Kiliseye yılda 500 binin üzerinde Ortodoks ziyaretçi geliyor. Öte yandan 2022 yılındaki kazılarda Akdeniz'de suların yükselmesi ve alüvyonlarla kaplanmasıyla 7-8 metre gömülmesi öncesindeki, 3-4'üncü yüzyıldaki kilisenin naos (ana) kısmında, Aziz Nikolaos'un yaşadığı ve ayak bastığı mozaik zemin de ortaya çıkarıldı. 

Mehmet ÇINAR/ANTALYA, (DHA)