İşten çıkarılan işçinin hakları

Türkiye’de iş hayatında en çok tartışılan konulardan biri, işten çıkarılan işçilerin hakları oluyor. Ekonomik dalgalanmalar, işyerindeki yeniden yapılanmalar veya işverenin farklı gerekçeleriyle işçiler işten çıkarılabiliyor. Ancak işten çıkarılma sürecinde işçilerin kanunlarla güvence altına alınmış pek çok hakkı bulunuyor.

Son dönemde artan işten çıkarma olayları, bu hakların daha çok konuşulmasına neden oldu. İşten çıkarılan bir işçi, kıdem tazminatından ihbar tazminatına, fazla mesai ücretinden yıllık izin haklarına kadar birçok yasal haktan faydalanabiliyor.

KIDEM TAZMİNATI HAKKI

İşten çıkarılan işçilerin en çok merak ettiği konuların başında kıdem tazminatı geliyor. 1475 sayılı İş Kanunu’nun yürürlükte olan 14. maddesine göre, aynı işverene bağlı olarak en az 1 yıl çalışan işçi, iş sözleşmesi belirli koşullarda sona erdiğinde kıdem tazminatına hak kazanır.

Kıdem tazminatının alınabileceği başlıca durumlar:

• İşveren tarafından haksız nedenle işten çıkarılma,

• İşçinin sağlık sorunları nedeniyle işten ayrılması,

• Kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde işten ayrılması,

• Erkek işçinin askerlik görevi nedeniyle işten ayrılması,

• Emeklilik şartlarının sağlanması.

Kıdem tazminatı, işçinin her yıl için 30 günlük brüt ücreti üzerinden hesaplanır.

İHBAR TAZMİNATI HAKKI

İşveren, işçiyi işten çıkarırken işçiye önceden bildirim yapmak zorundadır. Bu süreler işçinin kıdemine göre değişir:

• 6 aydan az çalışmış işçi için 2 hafta,

• 6 ay – 1,5 yıl arası için 4 hafta,

• 1,5 yıl – 3 yıl arası için 6 hafta,

• 3 yıldan fazla çalışmış işçi için 8 hafta.

Eğer işveren bu süreye uymadan işçiyi işten çıkarırsa, ihbar tazminatı ödemekle yükümlüdür.

FAZLA MESAİ VE ÜCRET ALACAKLARI

İşten çıkarılan işçilerin haklarından biri de ödenmemiş fazla mesai ücretleridir. İş Kanunu’na göre haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai sayılır ve bu çalışmalar için işçiye %50 zamlı ücret ödenmelidir.

Ayrıca işçinin ücret alacakları, primleri ve varsa ikramiyeleri de işten çıkarılma halinde ödenmek zorundadır. İşçi, bu alacaklarını dava yoluyla talep edebilir.

YILLIK İZİN HAKKI

İşten çıkarılan işçinin kullanılmayan yıllık izinleri varsa, bunların karşılığı ücrete dönüştürülerek işçiye ödenmelidir. İşçinin yıllık izin hakkı yanmaz; işten çıkarıldığı tarihe kadar hak ettiği izin ücretleri kendisine ödenir.

İŞE İADE DAVASI

İşten çıkarılan işçilerin en önemli haklarından biri de işe iade davası açabilmesidir. Eğer işçi, işyerinde en az 30 işçi çalıştığını ve kendisinin en az 6 aylık kıdeme sahip olduğunu ispat ederse, iş sözleşmesinin feshi için geçerli bir sebep olup olmadığını mahkemeye taşıyabilir.

Mahkeme işçinin haksız yere çıkarıldığını tespit ederse, işçi işe iade edilir veya işe alınmazsa tazminat hakkı doğar.

SENDİKAL HAKLAR VE GÜVENCELER

Sendikalı işçilerin işten çıkarılması durumunda ayrıca sendikal tazminat gündeme gelebilir. İşveren, işçiyi sendikal faaliyetleri nedeniyle işten çıkaramaz. Eğer böyle bir durum söz konusuysa, işçi sendikal tazminat talep edebilir.

İŞSİZLİK MAAŞI

İşten çıkarılan işçilerin bir diğer hakkı da işsizlik maaşıdır. İşçinin bu haktan faydalanabilmesi için:

• Son 3 yıl içinde en az 600 gün sigorta primi yatırılmış olması,

• İş sözleşmesinin işveren tarafından sonlandırılmış olması,

• İşten ayrıldıktan sonra 30 gün içinde İŞKUR’a başvurulması gerekir.

İşsizlik maaşı, işçinin sigortalılık süresine göre 6 ila 10 ay arasında ödenir.

YARGITAY KARARLARI NE DİYOR?

Yargıtay’ın içtihatları, işten çıkarılan işçilerin haklarını korumada önemli rol oynuyor. Yargıtay kararlarında özellikle şu hususlar vurgulanıyor:

• İşverenin geçerli sebep göstermeden işçi çıkarması hukuka aykırıdır.

• Kullanılmayan yıllık izinlerin ücreti mutlaka ödenmelidir.

• Fazla mesai iddiaları tanık beyanlarıyla da ispatlanabilir.

SONUÇ

“İşten çıkarılan işçinin hakları” konusu, hem işçiler hem de işverenler için büyük önem taşımaktadır. İşçiler, kanunlarla güvence altına alınmış kıdem ve ihbar tazminatı, fazla mesai, yıllık izin, ücret alacakları ve işsizlik maaşı gibi haklarını bilmeli ve gerektiğinde hukuki yollarla aramalıdır.

Unutulmamalıdır ki işten çıkarılmak işçinin hayatında önemli bir dönüm noktasıdır; ancak bu süreçte haklarını bilen işçiler mağduriyet yaşamadan süreci daha sağlıklı şekilde atlatabilir.